Oneerlijke schoolkennis

Eerder verschenen in het onderwijs-magazine Van 12 tot 18

De dochter van mijn vrouw zit in de brugklas en krijgt niet meer de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en economie onderwezen, maar het kennisdomein Mens en Maatschappij. Voor haar eerste proefwerk komt ze naar mij. Of ik haar wil overhoren. Hoofdstuk een. Ik vraag haar waar het over gaat. Ja he, je moet gewoon de dik gedrukte woorden kennen. 

Ik kijk het hoofdstuk toch maar even door, op zoek naar samenhang, want dat maakt het leren lichter. De eerste pagina gaat over de tachtigjarige oorlog, daarna volgt een verhaaltje over lengte- en breedtegraden en afsluitend zie ik iets over schaarste staan, daar gaat mijn vak economie over. De enige associatie die deze kennisgrabbelton bij me oproept is de cultfilm The Big Lebowski. Als het kleed van de hoofdrolspeler The Dude gestolen wordt, vraagt een vriend; waar maak je druk over, het is maar kleed? Het antwoord luidt; the rug really tied the room together. Dit hoofdstuk Mens en Maatschappij is als de kamer van The Dude nadat het kleed gestolen is. Niks houdt deze kennis bij elkaar. Gevolg? Mijn stiefdochter haalt een acht voor het proefwerk, ze heeft niks geleerd, vragen die verbinden met het later leren ontbreken. Op naar de volgende lessen in vergeten. 

Een dag later doe ik met mijn twee zes vwo-klassen een experiment. Met een examenvraagstuk over internalisering van externe effecten. Denk aan de stikstofcrisis, mestprobleem, roken, van die dingen. De opgave bestaat uit een pagina tekst en een tweede pagina met een grafiek en vragen. De tekst is warrig, het brein neemt bij doordenken al snel een verkeerde afslag, de kans dat je de hoofdweg terugvindt nadert nihil. Terwijl, ik kan de context ook in een paar zinnen duiden. In de ene klas doe ik dat, de andere laat ik het ze zelf uitzoeken. De klas waar ik kwestie duid maakt alle vragen probleemloos. De andere klas blijft, op vijf leerlingen na, hangen in de existentiële vraag; waar gaat dit over? Kortom, deze opgave toetst niet de vakkennis, maar het begrijpend lezen. Begrijpend lezen van een slecht geschreven tekst welteverstaan.

Kijk, leren is een proces. Managementgoeroe Nancy Dixon definieert leren als selecteren, opnemen, verwerken, integreren, vastleggen en betekenis geven aan informatie. Van Parreren voegt daaraan toe dat dit op school uitmondt in min of meer duurzame resultaten, waardoor nieuwe gedragspotenties van de persoon ontstaan of reeds aanwezige zich wijzigen. In de bovenstaande twee gevallen gaat dat niet gebeuren. In het hoofdstuk Mens en Maatschappij ontbreekt de vakmatige ordening. De kennis bestaat uit random informatie, achter elkaar gezet vanuit de particuliere opvattingen van een auteur. De bestaande samenhang in kennis doet niet mee. Dat maakt verbinden met het eerder geleerde en de werkelijkheid lastig. In de examenvraag overwoekert de vakoverstijgende vaardigheid begrijpend lezen de vakkennis als onkruid op een terras in de zomer.  Mijn punt is, deze omgang met schoolkennis is onnodig moeilijk en oneerlijk. 

Mijn stiefdochter praat thuis over wat er op het proefwerk Mens en Maatschappij komt. Ik en mijn vrouw duiden de inhoud, geven aan waar de getoetste kennis vandaan komt, wat het betekent en waar misschien nog iets van samenhang te vinden is. Met mijn witte middenklasse kinderen op 6VWO oefen ik op vertalen van contexten met valkuilen naar normaal Nederlands. Ik krijg de problemen in mijn omgeving eenvoudig opgelost, maar daarmee blijft deze manier van omgaan met kennis niet fair. Kinderen, niet gesteund door thuis, zijn namelijk kansloos. De bedoeling van algemeen vormend onderwijs is echt een andere.